HİLÂL-İ AHMER MECMÛʻALARI / CİLT 10

Türkiye Hilâl-i Ahmer Mecmû‘ası Sayı 86 4507 Bundan mâʻadâ hastanın kesb-i kuvvet ve mukâvemet edebilmesi mâdemki kanın müvelli- dü'l-humûza cihetiyle [4] zenginleşmesine mütevakkıfdır, o hâlde hastanın istirâhat-ı tâmmede bu- lunması iktizâ eder. Fi'l-vâkiʻ şerâit-i âdiyede bir insân dakîkada 6 litre havâ teneffüs ederken şedîd bir harekât ve mümârese-i bedeniye esnâsında bu mikdâr 60 litreye kadar irtikâ eder. Binâenaleyh hasta yatakda istirâhat-ı mutlakada bulundurulacak olursa bu sûretle riʼelerin cüzʼî bir kısmı bile vezâif-i riʼeviyeyi îfâya kifâyet eder. Hulâsa-i kelâm, netîce olarak bu gibi ahvâle maʻrûz kazâzede- gâna ber-vech-i zîr müdâvâtın tatbîki lüzûmu kendiliğinden taʻayyün eder: 1) İstirâhat 2) Sühûnet 3) Müvellidü'l-humûza 4) Dâhil-i verîd zerkiyât Mâdemki dediğimiz vechile istirâhat-ı mutlaka müvellidü'l-humûza ihtiyâcını taklîl ve sürʻat-i teneffüsü asgarî dereceye tenzîl etdirdiği cihetle tedâvî-i esâsiyeyi teşkîl etmekdedir, o hâlde bu gibi gaz musâbînini her şeyden akdem evvelâ bir sedye üzerine yatırmalı, sâniyen en büyük ihtimâm has- taların ısıtılması cihetine masrûf olmalı ve buna husûsî bir sûretde dikkat ü iʻtinâ etmelidir. Çünkü hastaların sıcak tutulması yalnız şevki tevkîf etmekle kalmayıp aynı zamânda titreme nevbetlerini de seyrekleştirir. Müvellidü'l-humûza ise bu gibi vekâyiʻin şâfî-i yegânesi olduğu ecilden böyle gaz musâblarına mahsûs olan imdâd-ı sıhhî merkezlerinde echize-i teshîniyeden mâʻadâ her yatak için sâf müvelli- dü'l-humûza ve dâhil-i verîd zerkiyât icrâsına mahsûs vesâit ve âlât gibi husûsî malzeme bulundu- rulmalıdır. Müvellidü'l-humûza inşâkını en iyi teʼmîn eden haldane cihâzıdır ki, bu sâyede 7-10 gün kadar her yarım sâʻatde beş dakîka fâsıla ile dakîkada 2-10 litre müvellidü'l-humûza inşâk olunabilir. Münfit gazlar, meselâ iperit denilen sülfürde diklor ve dietil gazı vardır ki, ilk evvelâ Yper şehri önün- de istiʻmâl olunduğu için Fransızlar buna bu mahalle nisbetle iperit nâmını vermişlerdir. İngilizler ise bunu kokusuna binâen dâimâ hardal gazı ismiyle telkîb ederler. Bu gaz etilen gazının klor-ı kibrit üzerine teʼsîriyle iʻmâl olunur. En şedîd ve iʻmâli en basît tayyâr bir gaz-ı semdârdır. Bu mâddenin eser derecesinde en cüzʼî bir kısmının bile cild üzerine temâsı tehlikelidir. Temâs etdiği yerde birkaç sâʻat sonra ancak pek batî bir sûretde şifâyâb olan ve vecaʻnâk olarak tenebbüd edebilen bir takım fukâʻât husûle getirir. Sâf hâlde iperit sudan daha lüzûcetli, renksiz fakat havâya arz olununca hafîf bir sûretde sarıla- şan zeytî bir mâyiʻ şeklindedir. Gayr-ı sâf bir hâlde ise hardal veya sarımsak kokusunu andırır vâhiz bir kokusu vardır. Bu zeytî lüzûcetdeki mâyiʻi daha seyyâl kılmak için benzol gibi mahl[û]lât ilâve olunur. Gayr-ı sâf iperitin mevcûdiyeti bırakdığı zeytî lekeler ve hiss-i şâmme ile kolayca keşfolu- nabilir. Boğaz mevâdd-ı şahmiye ve ale'l-husûs vücûddaki bu nevʻ hücerât tarafından pek serîʻ bir sûretde [5] imtisâs olunur. Bu sûretle mevcûdiyeti ile bâʻis olduğu intânın kolayca anlaşılamaması bunun cild üzerindeki teʼsîri tehlikesini artırmakdadır. Bunun teʼsîri cild üzerinde gayr-ı mahsûs bir sûretde dolaşarak ledgıyla birkaç gün sonra malarya nevbeti husûle getiren sivrisineğe teşbîh olunabi- lir. İperitin başlıca fiʻl ve teʼsîrâtı cild ve gözlerle turuk-ı teneffüsiyenin bir taharrüşünden ibâret kalır. İlk aʻrâz bu sûretle gayr-ı mahsûs geçer ve hasta kendisinin semdâr gazla musâb olduğunun ancak birkaç sâʻat sonra farkına varır. Aʻrâz-ı hakîkiye ise gazın teʼsîrinden 4-6 sâʻat sonra zuhûr-yâfte olur ve hastalarda ber-vech-i âtî ahvâl müşâhede olunur: 1) Ecfânın intifâh ve insidâdı ile müterâfık bir zâtü'l-munzamma getirir. Göz kapaklarının şişip gözün kapanmasından dolayı hastayı fiʻlen aʻmâ, görmez bir hâle koyar.