HİLÂL-İ AHMER MECMÛʻALARI / CİLT 6

Türkiye Hilâl-i Ahmer Mecmû‘ası Sayı 59 2864 sebeb-i sirâyeti olmakdadır. Ancak derûnundaki hâmız-ı leben dolayısıyla sütün koleranın sirâyetine sebeb olacağı meşkûk addedilmekdedir. Bütün bu hastalıklar içinde sütü ithâm etdiren mühim âmil veremdir. Verem insânlar ile inekler arasında mütekâbilen tedâvül eden bir maraz-ı sârîdir. Binâenaleyh veremli ineklerin memesinden sağılan ve hiçbir kuyûd ve şerâit-i sıhhiyeye tâbiʻ olmayarak gelişi güzel satılan sütlerin veremin in- tişârında mühim bir âmil olacağı bedîhîdir. Bilhâssa verem cürsûmelerinin hayvânın memesi üzerin- de ve civârında olduğu düşünülür, sağılırken kolaylıkla süte intişâr edeceği anlaşılırsa sütün sıhhat-i âmme nokta-i nazarından ne derece mühim takayyüdât ve teftîşâta tâbiʻ olması lâzım geleceği pek kolaylıkla anlaşılabilir. Hastalıklı veya hâmil-i basil sütçü ve dondurmacı gibi eşhâsın bulaşık sütleri ile bazen kuşpa- lazı, kızıl, tifo gibi hastalıklarda salgın şekilde zuhûra gelir. Bir bulaşık süt kasaba veya mahallenin hangi hânelerine tevzîʻ olunursa hastalığın oralara münhasır kalması sütün cürmünü isbât edecek mâ- hiyetdedir. Anadolu'da uluorta akan köy, kasaba ırmak ve derelerinin meşkûk ve mülevves sularında yıkanan süt ve yoğurt kaplarının intişâr-ı emrâz nokta-i nazarından ne derece âmil olacağı kârilerin takdîrine mevʻûddur. Gelişi güzel meşkûk sular ile çalkalanan bu kaplar ile tifo ve dizanteri gibi ba- ğırsak hastalıkları ve pek çok solucan ve şerît illetlerine musâb olanlar nâdir değildir. Piyasaya ticâret maksadıyla çıkarılan süt, başlıca üç türlüdür: Bunlardan biri, bilhâssa memleketimizin bütün aksâmında taʻammüm eden ve doğrudan doğ- ruya çiğ olarak satılan sütdür. Bu nevʻ süt çok defa hiçbir muʻâyeneye tâbiʻ olmamış ineklerin mahsûlü olacağı gibi mülev- ves ve meşkûk kap ve kacaklarda nakli de sıhhati ayrıca tehdîd edecek derecededir. Bu gibi sütlerin iyice kaynatılmadan içilmesi hiçbir sûretle doğru olamaz. Maʻamâfîh kaynadıkdan sonra hâvî olduğu muhammerât ve vitamin mâddeleri zâyiʻ olacağı cihetle kıymet-i gıdâiye ve devâiyesinden kısmen tecerrüd eder. Bundan dolayı bir kısım iğtidâ hastalıkları ve bilhâssa kemik râhatsızlıklarına bâʻis olacağı derkârdır. Diğer mühim olan süt Pasteur usûlü muʻakkam olandır. Bu husûsda muhtelif usûller var ise de en muvâfıkı süt sağıldıkdan sonra âid olduğu şişelere taksîm ve 60-62 derecede yirmi dakîka ısıtdıkdan sonra hemen soğutmakdır. Bu nevʻ sütler sarf olununcaya kadar dâimî soğuk bir mahalde (12-18 santigrad) hıfz olunmalı ve derûnunda bakteri adedi santimetre mikʻabında on binden fazla bulunmamalıdır. Hemen bütün medenî memleketlerde taʻammüm eden ve içilen süt bu nevʻdendir. Bu usûlde muʻakkam süt, derûnunda hâvî olabilecek cerâim-i marazîden muʻarrâ olacağı gibi muhammerât ve vitamin gibi mevâddı da câmiʻdir. Son zamânlarda piyasaya "şehâdetnâmeli süt" nâmıyla bir nevʻ çiğ süt daha çıkarılmışdır ki, [515] tamâmen şerâit-i husûsiyede ihzâr olunmakdadır. Evvelâ, mandırada mevcûd ineklerin hepsi gâyet hassâs tüberkülin tecrübesine maʻrûz kalma- lı ve bir-iki hafta taht-ı müşâhedede kaldıkdan sonra sağmala ayrılmalıdır. Mandırada müstahdem bi'l-cümle eşhâs her gün sıkı ve amîk muʻâyeneden geçirilerek kontrol edilmelidir. İneklerin bilhâssa memelerin temizliği, sağan adamların el ve üst başlarının nezâfeti, kullanılan bi'l-umûm kap ve şişe- lerin gâyet emîn bir tarzda taʻkîm edilmesi de îcâb eder. Bu şerâitde sağılıp toplanan süt hemen soğuk mahzenlere nakledilerek ağzı kapalı depo edilmekdedir. Buradan +2 derecede olan pompa makinesi-